SANKO Okulları’nın düzenlediği “Çocukta Özyeterlilik Gelişimi” konulu söyleşinin
konuğu Eğitimci- Yazar Dr. Bahar Eriş oldu.
SANKO Okulları Psikolojik Danışmanı Melike Köseoğlu’nun moderatörlüğünde
gerçekleştirilen online söyleşide öğrenciler ve velilerle buluşan Eriş, çocukların
özyeterlilik gelişimi konusunda açıklamalarda ve önerilerde bulundu.
Çocuğun özyeterlilik inancında en önemli bileşenin bir görevi kendi kendine
başarması olduğunu belirten Dr. Eriş, “Bu öz yeterliliği çok artıran bir konu. Bunu
artırdığımız zaman çocuğun özgüvenini de artırmış oluyoruz. Çocuğun özgüveni
artınca içsel motivasyonu da artmış oluyor” diye konuştu.
Özyeterliliği artırmak için çocuğa küçük başarı deneyimleri tasarlanması gerektiğini
kaydeden Dr. Eriş, “Bu noktada ulaşabileceği hedefler çok önemli. Eğer boyunu
aşarsa ve henüz özyeterlilik algısı oluşmamışsa başarısız olur. Baştaki başarısızlıklar
daha sonra öz yeterlilik duygusunun oluşmasını engelleyebilir” ifadelerini kullandı.
POZİTİF GERİ BİLDİRİM ÖZYETERLİLİK İNANCINCA ETKİLİ YÖNTEM
Araştırmalara göre çocuğun karşısına herhangi bir sorun çıktığında anne babaların
hemen yardım etmesinin, anne babanın kendi kaygısını rahatlatan fakat çocuğun
kaygısını artıran bir durum olduğuna işaret eden Dr. Eriş, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Kaygılı olan anne baba hemen eyleme geçerek kendisi o kontrol duygusunu
yakalıyor. Fakat çocuk bir kenarda kendisini çaresiz hissedebiliyor. Çocuk kendisini
etkisiz eleman gibi hissediyor, bu da çocuğu strese sokuyor. Bu nedenle hemen
müdahale etmeden çocuğun kendi kendine denemesi için alan açmak büyük önem
taşımaktadır.
Çocuk her ne öğrenmeye çalışıyorsa onu bir başkasının başarıyla izlemesi çok
önemli. Çocuklara sevdikleri kişilerle ilgili sebat ve başarı hikayeleri okumak, bunlarla
ilgili örnekleri, belgeselleri veya videoları izletmek çocuğun öz yeterlilik inancını
desteklemek açısından önem taşıyor.
Pozitif geri bildirim de öz yeterlilik inancınca çok önemli ama samimi olacağız. Çünkü
samimi olunmadığı zaman çocuk bunu algıladığında ters tepebiliyor. Burada anne
babalar çocukları gözlemleyip iyi yapabildikleri şeyleri bilmeliler. Çocuğun küçük
kazanımlarını görüp dile getirmek çok büyük fark oluşturur. Ödevini tek başına
tamamladın, bu sefer ödevini yaparken bana ihtiyaç duymadın gibi pozitif geri
bildirimler çocuğun öz yeterlilik inancında çok etkilidir.”
KULLANILAN DİL ÇOK ÖNEMLİ
Çocukla iletişim kurarken kullanılan dilin de büyük önem taşıdığına vurgu yapan Dr.
Eriş, “Bizim kullandığımız dil de çocuğun yanında büyük önem taşıyor. Mutsuz ve
olumsuz konuşmalarımız çocuğun da zihnine işliyor ve zamanla çocuğun kendi iç
konuşmalarına dönüşebiliyor. Aynı konuşmaları çocuğa yönelik olarak da
gerçekleştirdiğimiz zaman bu çocuğun kendi bakış açısına dönüşebiliyor. O nedenle
olumsuz konuşmalar yerine daha olumlu ifadeler kullanabiliriz. Eğer çocuk bir şey
yapamadıysa ‘henüz yapamadım’ demesini sağlamalıyız.” İfadelerine yer verdi.
Dünyanın bireylerin kendi kendilerini yönetmesi gereken bir düzene doğru ilerlediğine
dikkat çeken Dr. Eriş, şöyle devam etti:
“Zamanı da kendimiz yönetmek durumundayız belki iş programını da kendimiz
ayarlamamız gerekecek. İşyerleri daha esnek olacak, hayat daha akışkan bir hale
gelecek. Bunlarla birlikle kişinin kendi kendini yönetebilmesi daha önemli hale geliyor.
Okul, iş, ilişki ve hayat başarısı için özyeterlilik önemli. Bir başkasına destek
olabilmek için de kişinin özyeterlilik duygusuna sahip olması gerekiyor. Özyeterlilik
algısına sahip olmadığımız zaman devam etme motivasyonumuzu da yitirebiliyoruz.
Ben yapabilirim, başarabilirim duygusu zihinsel sağlımız açısından da önemli.”
BAĞLI AMA BAĞIMLI OLMAYAN ÇOCUKLAR YETİŞTİRMELİYİZ
Sorun çözme, içsel motivasyon, duygusal zeka ve esneklikle çok ilgili olduğu
saptanan özyeterliliğin desteklediği bütün becerilerin bu çağda büyük önem
taşıdığının altını çizen Dr. Eriş, şunları anlattı:
“Bu çağda özellikle orta- üst sınıftaki ailelerin çocukları bu beceriyi kazanmalı
deniliyor. Çünkü orta-üst sınıftaki aileler biraz koruyucu olduğu için çocuklar o
koruyucu kanatların altında bu beceriyi geliştiremiyorlar. Ergenlikten yetişkinliğe geçiş
süreleri uzamış olan çocuklar daha uzun süre aileleriyle birlikte kalıyorlar.
Çocukları hayata hazırlamak yerine hayattan korumaya çalıştığımızda bu kanatların
gelişmesini engellemiş oluyoruz. Ödevlerini ve bütün aktivitelerini kontrolümüze
aldığımız zaman onlar iç pusulaları geliştiremiyorlar. Çocuklar kağıt üzerinde başarılı
olabiliyorlar ama sonra dünyada kendi yollarını bulmakta güçlük çekebiliyorlar.
Bu toplum açısından da olumsuz etki yapıyor. Kendini çocuk gibi görmekten çıkıp
yetişkin gibi görmeye geçiş yapamayabiliyorlar. Sonuç olarak bir yetişkin toplumu
olmakta da güçlük çekebiliyoruz. Ailenin erken dönemde ilgisi ve desteği çok önemli
ama bu belli bir noktadan sonra bağımlılığa dönüşmemeli. Hedefimiz bağlı ama
bağımlı olmayan çocuklar yetiştirebilmek.”
ÇOCUĞA SORUMLULUK VERİLMELİ
Özyeterlilik gelişiminde anne babaların rolüne de değinen Dr. Eriş, çocuğun ilk
okulunun ailesi olduğunu anımsatarak, önerilerini şöyle sıraladı:
“Özyeterliliğin gelişmesinde ailenin ilgisi çok önemli. Çocuğun yerine bir şeyleri
yapmak yardım olmuyor. Anne- baba çocuk için vazgeçilmez olmamaya dikkat
etmeli. Eğer öğrenci anne- babası veya yetişkin yardımı olmadan başarılı
olamayacağını düşünürse o zaman özyeterlilik algısı gelişmemiş demektir.
Çocuğa sorumluluk vermeliyiz. Verilen sorumluluk çocuğa yapılan bir iyiliktir. Anne
babaların çocuklarımız üzülmesin yorulmasın gibi iyi niyetli düşünceleri uzun vadede
çocukların kırılgan ve kendi ayakları üzerinde duramamalarına neden olabiliyor. O
nedenle çocuğun yaşına ve gelişim seviyesine uygun görevleri onun adına
yapmamak gerekiyor.
Çocuğum mutlu olsun endişesiyle çocuğu hiçbir sıkıntıya sokmamak uzun vadede
çocukları mutsuz yapıyor. Çocuklar büyürken hiçbir hayal kırıklığı yaşamazlarsa,
stresli durumlarla karşılaşmazlarsa bu beceriyi geliştirmeyi öğrenemiyorlar. Çocuklar
zorluklarla başa çıkabilmeyi gördükleri kadar güçlenebiliyorlar. Çocukları suçlamak
veya cezalandırmak yerine problem çözme kavramını yerleştirmeliyiz.”
BAHAR ERİŞ
Dr. Bahar Eriş, çocuklarda üstün zeka ve yetenek eğitimi üzerine odaklanmış bir
akademisyen ve yazardır. Boğaziçi Üniversitesi Mütercim Tercümanlık Bölümü’nden
mezun olduktan sonra, Fulbright bursuyla ABD’ye gitmiştir.
1998-2004 yıllarında, New York’ta, Columbia Üniversitesi’nde öğrenim görmüştür.
Üstün yetenek eğitimi alanında masterini tamamladıktan sonra, aynı okuldan
doktorasını almıştır. 6 yıllık eğitimi süresince, Teachers College’da öğretmenlik
yapmıştır.
Eriş, Türkiye’ye döndükten sonra, 10 yıl boyunca (2004-2014) Boğaziçi Üniversitesi
Eğitim Fakültesi’nde “üstün yetenek eğitimi” konusunda dersler vermiştir. 2015-2017
yıllarında Bahçeşehir Üniversitesi, Üstün Yetenekliler Eğitim Merkezi’nde Yrd. Doç.
Dr. olarak yüksek lisans derslerine girmiştir.
2017’de uzmanları ve anneleri bir araya getiren MomTalks etkinliğini hayata
geçirmiştir. Aileleri bilinçlendirmeyi amaçlayan bu organizasyon, her yıl istanbul başta
olmak üzere Türkiye’nin farklı şehirlerinde düzenlenmektedir.
Alfa Yayınları’ndan çıkan Her Çocuk Üstün Yeteneklidir (17’nci baskı), Anne Beynim
Aç (14’üncü baskı), Gölgedeki Yıldızlar (7’nci baskı), Çocuklar Nasıl Başarır? (Mümin
Sekman’la) (35’inci baskı), Çocuklar Nasıl Başarır 2? (Mümin Sekman’la) (15’inci
baskı), Korkmasaydın Ne Yapardın (15’inci baskı) ve Senin Yolun Hangisi (16’ncı
baskı) kitaplarının yazarıdır. Aynı zamanda 25 yıldır profesyonel simultane çevirmen
olarak çalışmaktadır.
Eriş, Türkiye’nin farklı illerindeki okullarda, özel şirketlerde ve kurumlarda ailelere,
eğitimcilere ve çalışanlara yönelik eğitimler vermektedir. Eğitimleri çocuklarda başarı,
üstün zeka keşfi ve eğitimi, yaratıcılık, 21’inci yüzyıl becerileri, yetenek keşfi ve
gelişimi konularındadır.
“Her çocuk en iyi eğitimi hak eder” düşüncesini savunan Eriş, her çocuğun içinde
keşfedilmeye değer biricik yetenekler olduğuna inanmaktadır.