TMMOB Mimarlar Odası Malatya Şubesi, 6 Şubat 2023'te Kahramanmaraş ve 20 Şubat 2023'te Hatay merkezli yaşanan büyük depremlerin ardından, afet bölgesindeki barınma sorununa köklü çözümler getirilmesi için kritik açıklamalarda bulundu. Yaklaşık on dört milyon vatandaşımızı etkileyen ve resmi verilere göre elli binin üzerinde can kaybına neden olan bu felaketlerin yaralarını sarmak için yapılan çalışmalarda aksaklıklar yaşandığı belirtildi. Mimarlar Odası, tüm yurttaşlarımızı saygıyla anarken, depremden etkilenen illerdeki dönüşüm ve yeniden yapılaşma süreçlerine dair önemli tespitlerini kamuoyuyla paylaştı.
DEPREMİN YARALARI SARILIRKEN SÜREÇ SIKINTILI
Mimarlar Odası, bölgedeki birimleriyle birlikte afetlere karşı sağlam, sağlıklı ve güvenli kentleşme ve yapılı çevre üretimi için çalışmalarını sürdürüyor. Kültürel, tarihi ve mimari mirasın korunarak gelecek nesillere aktarılması da bu çalışmaların odak noktalarından biri. Ancak, odadan yapılan açıklamaya göre, afetin doğrudan ve dolaylı etkileri hala devam ediyor. Büyük yıkımın getirdiği barınma sorununun çözümü için başlatılan dönüşüm ve yeniden yapılaşma süreçlerinde önemli aksaklıklar göze çarpıyor.
Depremlerin ardından afet öncesi ve sonrası süreçleri doğrudan etkileyecek yasal düzenlemeler yapıldı. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ve Kanun değişiklikleriyle riskli ve rezerv alanlar, kamulaştırma, yeniden yapılaşma, dönüşüm ve imar süreçlerinde kalıcı konut yapımlarına başlandı. Özellikle orta ve üzeri hasarlı olarak tespit edilen yapıların yerinde yeniden yapımına ve bu yapılara verilecek hibe ve kredilere yönelik düzenlemeler de hayata geçirildi.
DEPREMİN VURDUĞU İLLERDEKİ ÇÖZÜLMEYEN SORUNLAR
Depremde en çok hasar gören Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya'da, Mimarlar Odası'nın tespitlerine göre birçok sorun devam ediyor:
- Hasar Tespit Süreçleri ve Yıkımlar: Hasar tespitlerine yönelik itirazlar ve hukuki süreçler sürüyor. Ağır hasarlı yapıların yıkımı devam ederken, orta ve az hasarlı yapıların güçlendirme uygulamaları henüz tamamlanamadı.
- Planlama ve Altyapı Belirsizliği: Planlama ve altyapı sorunları devam ediyor. Mevcut imar planlarının bazı bölgelerde revize edilmediği, yeni kentsel gelişim alanlarında nüfus ve altyapı ihtiyacı gibi planlama kriterlerinin belirsiz olduğu belirtiliyor. Yeni imar planlarının tamamlanamaması nedeniyle kadastro sorunları da devam ediyor.
- Konut Üretiminde Durum: Kentsel gelişim ve rezerv alanlarda kalıcı konut yapımları devam ediyor. Ancak bazı illerde ihtiyacın üzerinde konut üretimi yapıldığı bilgisi verildi.
- Vatandaş Bilgilendirmesi ve Mali Destek Yetersizliği: Vatandaşlar, hak sahipliği, yapım süreçleri ve mali destekler konusunda yeterince bilgilendirilmiyor. Verilen hibe ve kredi miktarlarının yetersiz kaldığı vurgulanıyor.
- Kurumsal Aksaklıklar: Yerel yönetimler ve ilgili idarelerde kaynak yetersizliği nedeniyle sürecin sağlıklı yürütülemediği, kurumlar arası yetki karmaşasının uygulamaları aksattığı tespit edildi.
Bölgede deprem sonrası hasar tespitleri, güçlendirme kararları, imar planlarının yapımı, kadastro uygulamaları, hak sahipleri ve maliklerin tespiti, yapı ruhsat başvuruları gibi süreçlere bağlı olarak yerinde dönüşüm projeleri henüz tamamlanamadı. Ancak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlükleri ve ilgili kurumlar, yerinde dönüşüm başvurularında son başvuru tarihini 30 Haziran 2025 olarak duyurdu.
MİMARLAR ODASI'NDAN KRİTİK ÇAĞRI: BAŞVURULAR SÜRESİZ OLMALI, DESTEKLER ARTIRILMALI!
Mimarlar Odası, afetlere karşı sağlam, sağlıklı ve güvenli yapılı çevreler oluşturulması, depremlerden etkilenen yurttaşlarımızın yerinde barınma olanaklarının sağlanması amacıyla yürütülen proje ve uygulamalara yönelik başvuru sürelerinin süresiz olarak uzatılması ve sağlanan mali yardımların artırılması zorunluluğunu vurguluyor.
Dönüşüm ve yenileme uygulamalarının kamu yararını gözeten, bilimsel şehircilik ve planlama ilkeleri çerçevesinde nitelikli mimarlık hizmetleri ile yürütülmesi gerektiğinin altı çizildi. Kentsel ve kırsal alanlarda mevcut yapı stoğunun aynı imar koşullarında dönüştürülmesi yerine, yapılı çevreyi etkileyen ekonomik, sosyal, çevresel ve kültürel etkenleri her ölçekte bütüncül biçimde dikkate alan kapsamlı kentsel yenileme, onarım ve dönüşümün planlanmasına ihtiyaç duyulduğu belirtildi.
KENTSEL YENİLEME VE DÖNÜŞÜMDE NİTELİKLİ YAKLAŞIM ŞART
Kentsel yenileme, onarım ve dönüşüm proje ve uygulamalarında Mimarlar Odası şu ilkelerin benimsenmesini talep ediyor:
- Güvenli ve Yaşanabilir Çevre: Güvenli, sağlıklı ve yaşanabilir bir yapılı çevre için nitelikli mimarlık ve mühendislik hizmetlerine, altyapı ve kamusal hizmetlere, sosyal ve kültürel olanaklara erişim sağlanmalı.
- Yoğunluk Kontrolü: Kentsel alanlarda yoğunluk artışı önlenmeli, konut, ticaret, sosyal, kültürel ve kamusal hizmet alanları planlama ilkeleri çerçevesinde belirlenmeli.
- Dengeli Planlama: Kamu ve toplum yararı gözetilerek kentsel işlevler dengeli biçimde planlanmalı, bütüncül ve karma kullanım desteklenmeli.
- Çevresel Duyarlılık: Yapılaşmanın çevresel etkileri en aza indirilmeli; doğal kaynaklar ve enerji kullanımı gözetilmeli.
- Bölgesel Bakış Açısı: Kent ölçeğinin yanı sıra kentler arası ilişkiler gözetilerek bölgesel planlama yapılmalı.
- Mirasın Korunması: Tarihi, kültürel ve mimari miras korunmalı; koruma ve restorasyon ilkelerine uygun uygulamalarla kültür varlıkları gelecek nesillere aktarılmalı.
- Katılımcı Süreçler: Planlama ve tasarım süreçlerine kentlilerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının, meslek kuruluşlarının, ilgili tüm kesimlerin ve bileşenlerin katılımı sağlanmalı.
BAKANLIK İLE İŞ BİRLİĞİ TALEBİ
Mimarlar Odası, bölgede yeniden yapılaşma süreçleri ve yerinde dönüşüm uygulamalarına ilişkin görüşmek, sahip olduğu mesleki uzmanlık, deneyim ve birikimler kapsamında tüm birimleriyle çalışmalara katkı sunmak amacıyla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'ndan randevu talep etti.
Sağlıklı kentleşme ve yapılaşma için nitelikli mimarlık hizmetlerinin, bilimsel esaslara ve mesleki kurallara uygun olarak yerine getirilebilmesi ve kamusal denetimin gerçekleştirilmesi için kurumlar arasındaki mevcut ilişkilerin artırılması ve geliştirilmesi, birçok alanda daha etkin ve üretken işbirliklerine gidilmesi Odanın önemsediği konular arasında yer alıyor.
Mimarlar Odası, vatandaşlarımızın yerinde barınma olanaklarının sağlanması için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yerinde dönüşüm başvurularının süresiz olarak uzatılması ve sağlanan mali yardımların artırılması talebini bir kez daha güçlü bir şekilde dile getirdi.
