Rıza Pehlevi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında babası Rıza Şah Pehlevi’nin İngiltere ve Sovyetler Birliği’nin baskısı sonucu tahttan çekilmesinin ardından İran tahtına oturdu. “Şehinşah” (Kralların Kralı) ve “Sayeh-eh-Hodah” (Tanrı’nın Gölgesi) gibi geleneksel imparatorluk unvanlarını kullanan Pehlevi, ülkesini modernleştirme hedefleriyle tanındı.
PEHLEVİ DÖNEMİNİN DIŞ POLİTİKASI VE BATI İLİŞKİLERİ
Rıza Pehlevi yönetimi, Soğuk Savaş ortamında Batı dünyasıyla yakın bağlar kurdu. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık ile geliştirilen stratejik ortaklıklar, İran’ı bu dönemde Batı blokunun önemli bir müttefiki haline getirdi. Ancak bu siyasi yönelim, ülke içinde sosyal ve siyasi kutuplaşmaları artırdı ve geniş kesimlerde rahatsızlık yarattı.
MUSADDIK KRİZİ VE PETROLÜN MİLLİLEŞTİRİLMESİ
1950’lerde dönemin Başbakanı Muhammed Musaddık’ın öncülüğünde petrol endüstrisini ulusal kontrol altına alma çabaları, Şah’ın yönetimi için büyük bir meydan okumaydı. Musaddık, demokratik yollarla iktidara geldikten sonra petrolün millileştirilmesi adımlarını attı. Ancak 1953’te ABD ve İngiltere destekli bir darbe ile görevden uzaklaştırılması, Şah’ın iktidarını pekiştirdi.
BEYAZ DEVRİM: KAPSAMLI REFORMLAR VE TOPLUMSAL TEPKİLER
1960’larda Muhammed Rıza Pehlevi, “Beyaz Devrim” adı altında geniş kapsamlı reformlara başladı. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınması, toprak dağıtımları, sağlık ve eğitim alanlarında yatırımlar, sanayileşme hamleleri reform paketinin temel taşlarını oluşturdu. Ancak, bu değişiklikler hem dini liderler hem de halkın belirli kesimleri tarafından tepkiyle karşılandı. 1971 yılında düzenlenen Pers İmparatorluğu'nun 2.500. kuruluş yılı kutlamaları, Şah’ın görkemini uluslararası arenada sergilemek amacı taşıyordu. Ancak halk arasında artan ekonomik sorunlar ve yolsuzluk iddiaları bu gösterişli etkinliklere gölge düşürdü.
SON YILLAR VE SÜRGÜN HİKAYESİ
Artan ekonomik sorunlar, yükselen muhalefet ve özellikle İslami hareketlerin güçlenmesi, 1979’da İran İslam Devrimi’ni tetikledi. Bu gelişmeler sonrası Şah, İran’ı terk etmek zorunda kaldı ve monarşi dönemi sona erdi. Uzun yıllar süren siyasi baskı ve toplumsal huzursuzluk, İran tarihinde köklü bir değişimin kapısını araladı.
Rıza Pehlevi, İran'ın yakın tarihinde hem modernleşme hamleleriyle hem de siyasal çalkantılarla anılan önemli bir figürdür. Yönetimi boyunca izlediği dış politika ve iç reformlar, ülkenin kaderini belirlemiştir.
